طرح پرورش قارچ خوراکی دکمه ای سفید (سال 1402)

طرح توجیهی قارچ دکمه ای بهمراه جدول محاسبه هزینه پرورش قارچ خوراکی و سرمایه لازم برای تولید کمپوست قارچ سفید را بصورت رایگان در انتهای مقاله دریافت کنید. در ایران قارچ‌ها به صورت تازه مصرف می‌شوند و مقدار کمی از آن انبار می‌شود زیرا قارچ تازه را نمی‌توان بیش از 48 ساعت در دمای 20 درجه سانتی گراد نگهداری کرد (بیش از 70 درصد وزن قارچ را آب تشکیل می‌دهد) اما میتوان آن را به مدت یک هفته در دمای 4 درجه سانتیگراد نگهداری کرد همچنین با در نظر گرفتن نیاز بازار میتوان قارچ را به صورت خرد شده به فروش رساند.

بسته بندی و مراقبت از قارچ‌ها مانند سایر محصولات کشاورزی تاثیر بسزایی در جذب مشتری، ایجاد ارزش افزوده و در نهایت موجب سودآوری و موفقیت طرح توجیهی قارچ خوراکی خواهد داشت لذا پرورش قارچ خوراکی مستلزم سرمایه گذاری ثابت و نسبتا بالایی در ابتدا و سرمایه گذاری مستمر در طول دوره است که این سرمایه گذاری با توجه به تعداد سالن‌های کاشت متفاوت خواهد بود اما با توجه به اینکه قدمت کشت این محصول به دوره کوتاه مدت می‌رسد و 5 الی 6 بار در سال امکان بازگرداندن سرمایه در مدت زمان نسبتا کوتاه وجود دارد.

طرح پرورش قارچ خوراکی

در طرح پرورش قارچ خوراکی با توجه به اینکه قارچ‌ها تجزیه کننده ثانویه هستند نیاز به ته نشین شدن و رشد مواد آلی دارند که قبلا به صورت میکروبی تجزیه شده اند و این فرآیند میکروبی که طی آن مواد آلی تخمیر و تجزیه می‌شوند کمپوست (COMPOSTIN) یا کود نامیده می‌شود که در طرح توجیهی قارچ سفید بصورت کامل توضیح داده شده است البته این قارچ‌ها بر خلاف قارچ صدفی به موادی غیر از کاه در بستر کاشت برای تامین غذای خود نیاز دارند که برای تهیه کمپوست باید در نظر گرفته شود از جمله کود حیوانی به عنوان افزودنی‌های غذایی، کنسانتره به عنوان مکمل، مواد معدنی و کودهای نیتروژنی که تحت شرایط خاص و بر اساس فرمول‌های تعیین شده تهیه می‌شوند و در فرآیند کمپوست استفاده می‌شوند.

این فرمول‌ها متنوع بوده و تاکنون فرمول خاصی به عنوان فرمول عمومی و جهانی برای مصرف در سراسر جهان ارائه نشده است لذا در هر منطقه ای که قارچ پرورش داده می‌شود، بسته به مواد اولیه موجود، ممکن است از یک یا چند فرمول استفاده شود و بنا به شرایط و منطقه آنها از فرمول رایجی که در حال حاضر در اکثر واحدهای پرورش قارچ خوراکی کشورمان استفاده می‌شود موادی مانند کاه گندم، کود مرغی، ملاس چغندر و پودر گچ است که در اکثر مناطق کشور به راحتی به وفور یافت می‌شود.

روش پرورش قارچ قفسه ای

استفاده از روش پرورش قارچ قفسه ای یکی از رایج‌ترین روش‌ها در فضاهای مسقف امروزی در طرح توجیهی قارچ است که راندمان تولید بهینه ای دارد که با قفسه بندی صحیح و محاسبه شده میتوان از حداقل فضا استفاده کرد همچنین اسکلت قفسه‌ها معمولا پروفیل‌های آلومینیومی یا آهنی هستند که به صورت چند ستون عمودی ضخیم در محل شکاف‌ها هستند که تیرهای افقی با ضخامت کمتر روی آنها قرار می‌گیرند و قفسه‌ها روی آنها قرار دارند.

اصولا عرض قفسه‌ها در دو طرف تا 140 سانتیمتر و در حالت یک طرفه (کنار دیوارها) تا 70 سانتیمتر است و عرض راهرو اصلی یک متر و راهروهای فرعی 60 سانتیمتر می‌باشد بنابراین فاصله طبقات باید 40 سانتیمتر و طبقه اول از سطح زمین کمتر از 20 سانتیمتر نباشد لذا کف قفسه‌ها را میتوان مشبک گالوانیزه با نوعی رنگ ضد زنگ، رنگ اپوکسی بهداشتی یا چوب صاف با روکش پرچ مسی گالوانیزه کرد.

بر اساس محاسبات انجام شده در طرح توجیهی قارچ دکمه ای، عرض الوارها 15 الی 20 سانتیمتر و ضخامت آن بسته به طول طبقات تا 3 و 5 سانتیمتر می‌باشد لذا برای تهویه و جداسازی مناسب 2 سانتیمتر فضا بین الوارها و پانل‌های کناری قفسه‌ها را هم بسته به عمق لایه کاشت 15 الی 20 سانتیمتر در نظر بگیرید که در این روش با عمق 20 سانتیمتر در متر مربع میتوان تا 50 کیلوگرم کمپوست آماده مصرف کرد و از این مقدار کمپوست حدود 20 الی 15 کیلوگرم قارچ در شرایط ایده آل برداشت کرد.

محل پرورش قارچ سفید

معمولا محل پرورش قارچ سفید را به منظور تنظیم دما، رطوبت و تهویه در اتاق‌های دربسته و تاریک یا انبارهای مخصوص انتخاب می‌کنیم که ابعاد این انبارهای ویژه در طرح توجیهی قارچ به عرض 6 متر و طول 9 متر و ارتفاع 5 متر انتخاب می‌شود و تخت‌های کاشت در دو ردیف به طول اتاق قرار می‌گیرند که عرض تخت‌ها حدود 1 و 5 متر است و در هر ردیف 5 الی 6 تخت به صورت قفسه ای روی هم قرار می‌گیرند و دمای این اتاق‌ها بین 10 تا 25 درجه سانتی گراد متغیر است تا رطوبت هوا به حد اشباع برسد.

ساختار اصلی اتاق پرورش قارچ از چوب یا بلوک بتنی با کف سیمانی ساخته شده است و برای خارج کردن آب اضافی از کف اتاق باید ناودانی در کف تعبیه شود اگر کف اتاق چوبی است، سطح آن باید با پلاستیک ضخیم پوشیده شود و دیوارهای داخلی، سقف و تمام سطوح چوبی خارجی باید با رنگ اپوکسی، رنگ استخر یا حتی روغن براق ساده پوشانده شوند و توصیه می‌شود رنگ سطوح داخلی را براق (سفید براق) انتخاب کنید تا علاوه بر تشدید روشنایی محیط داخلی، کوچکترین ذرات آلودگی کپک را نیز مشاهده کنید.

سالن طرح پرورش قارچ

در ساخت سالن طرح پرورش قارچ باید توجه داشت که مهمترین عامل اتاق کشت در طرح توجیهی قارچ سفید حفظ دمای ثابت است بنابراین عایق کاری دیوارها و سقف از اهمیت بالایی برخوردار است (برای جلوگیری از اتلاف انرژی و جلوگیری از نفوذ رطوبت بهتر است کلاس مقاومت دیوارها تا 11 یا 19 و سقف تا 30 در نظر گرفته شود) در بین آنها میتوان از ورق‌های فایبرگلاس یا استایروفوم به ضخامت 2 الی 8 و 5 سانتیمتر استفاده کرد که به دلیل رطوبت زیاد اتاق پرورش و برای جلوگیری از نفوذ بخار به سطح این ورق‌ها، یک لایه پلاستیکی به ضخامت 2 الی 4 میلیمتر بین دیوار مذکور و لایه عایق استفاده می‌شود.

اتاق کشت باید کاملا بسته و بدون کوچکترین دهانه باشد تا هیچ گونه آفت، هاگ و بیماری زایی وارد آن نشود از طرفی کنترل شرایط اقلیمی داخل اتاق (دما، رطوبت، تهویه) آسان شود بنابراین در حین ساخت، طراحی و بررسی نهایی اتاق، هرگونه ترک، شکاف یا منافذ را با دقت ببندید زیرا بسیاری از افراد می‌توانند زیرزمین یا خانه خود را به اتاقی مناسب برای طرح توجیهی قارچ تبدیل کنند و این افراد می‌توانند از ورقه‌های پلاستیکی روی دیوارها و سقف استفاده کنند و تمام سوراخ‌ها و درزها را ببندند تا دیوارهای خانه خود را از آسیب رطوبت محافظت کنند.

اگر دیوارهای این گونه اتاق‌ها مستقیما با هوای آزاد در تماس باشند، برای جلوگیری از تعریق بین دیوار و پلاستیک به دلیل نوسانات دمایی بالا، بسته بندی‌های پلاستیکی در داخل اتاق با فاصله زیاد از دیوارهای اتاق قرار می‌گیرد که در این صورت نیازی به جداسازی این ظروف نیست راهروها، زیرزمین‌ها و گاراژها به راحتی می‌توانند به محیطی مناسب برای پرورش قارچ‌هایی مانند صدف و شیتاکه تبدیل شوند.

كشت مايع قارچ خوراکی

کاربری کشت مایع قارچ خوراکی برای رشد بیشتر قارچ است که در ماده ای مانند دانه گندم تهیه می‌شوند و پس از قرار دادن قارچ در داخل بستر پس از مدتی 2 تا 3 سانتیمتر خاک به بستر اضافه می‌شود که مراحل کشت آن در طرح توجیهی قارچ خوراکی به شرح زیر است:

آبیاری: میزان رطوبت لایه پوششی تحت تأثیر ضخامت خاک پوششی است و آلودگی با ماشین یا دست بسیار دشوار است، به خصوص زمانی که رطوبت بالا باشد زیرا این مشکل باعث می‌شود که خاک پوششی کلوخه شود یا به تجهیزات توزیع خاک بچسبد و آبیاری محصول ظریف‌ترین مرحله در فرآیند تولید قارچ است که در طول دوره تولید به طور مداوم در حال کاهش است.

نکته: یعنی مقداری از آب با تبخیر و تعریق کم می‌شود و مقداری جذب قارچ می‌شود آبیاری با آبیاری خاک مالچ شده جبران می‌شود و افزایش وزن قارچ از مرحله تشکیل سر سنجاق تا مرحله بلوغ کامل بستگی به جذب سریع آب از خاک پوششی و کمپوست دارد که اندازه قارچ دو روز قبل از برداشت دو برابر می‌شود که با توجه به رشد قارچ در هنگام آبیاری، این افزایش وزن به دلیل جذب مواد مغذی و آب از لایه کمپوست است.

کاشت: پس از پاستوریزه شدن و سرد شدن کمپوست، کاشت انجام می‌شود که این کار را میتوان در سالن‌های تولید با توجه به روش‌های موجود در طرح توجیهی قارچ انجام داد که با توجه به سویه مناسب انتخاب می‌شود و انتخاب سویه مناسب باعث می‌شود محصول تولید شده در شرایط نامساعد محیطی و همچنین در برابر بیماری‌ها مقاومت و ظاهر بیشتری از خود نشان دهد در نتیجه بازارپسندی محصولات تولید شده و حتی نرخ بازدهی نیز بهترین باشد.

بنجیدوانی: بعد از کاشت کمپوست مرحله پنجدوانی شروع می‌شود که از قبل همان دوره قارچ‌ها را دارد و در حین انجام این دوره در سالن‌های تولید باید تمام شرایط محیطی لازم از جمله دما اعم از گرما و سرما رعایت شود و رطوبت، نور و ایجاد تهویه مناسب برای پرورش قارچ به طوری که بتوان حداکثر محصول را از نظر کمی و کیفی به دست آورد و فراهم آوردن این شرایط کار سختی نیست و با کسب دانش فنی لازم و استفاده از ظرفیت امکانات مناسب برای محل تولید میتوان محیطی مناسب برای پرورش قارچ ایجاد کرد.

پین دهی قارچ چیست؟

می‌دانید پین دهی قارچ چیست؟ در طرح توجیهی قارچ خوراکی پین دهی بلافاصله پس از تشکیل هیف‌های ضخیم در پوشش خاک ظاهر می‌شوند این سرسوزن‌ها بسیار کوچک هستند اما به صورت دسته ای روی ریشه‌ها دیده می‌شوند و همانطور که این سرسوزن‌ها رشد کردند سر قارچ تشکیل می‌شود و این سر سوزن‌ها شروع به رشد می‌کنند در نهایت به قارچ بالغ تبدیل می‌شوند و برداشت قارچ حدود 14 تا 20 روز پس از آلوده شدن، حدود 12 تا 15 روز پس از آبیاری و 6 تا 9 هفته پس از تهیه کمپوست آغاز می‌شود و فرآیند در طول رشد پین‌های قارچ شامل مدیریت و کنترل دمای هوای کمپوست، هوای سالن و میزان دی اکسید کربن است که بیشتر به سویه و تعداد پین‌های مورد نیاز پرورش دهندگان بستگی دارد.

سیستم‌های کنترل هوا میزان و دمای هوای تازه مورد نیاز سالن‌ها را تنظیم می‌کنند و حرکت منظم و گردش هوا برای جلوگیری از رکود هوا و افزایش دی اکسید کربن در سالن تولید ضروری و مهم است که باعث کاهش 2 و 5 درصدی کیفیت محصول می‌شود بنابراین مهمترین مرحله در طرح توجیهی قارچ سفید رشد قارچ به منظور بهبود کیفیت و راندمان تولید، مرحله رشد سریع است زیرا اندازه قارچ هر 24 ساعت دو برابر می‌شود و اندازه قارچ به تعداد میخ‌های تولید شده در هر بخش و نوع مراقبت و مدیریت محصول بستگی دارد.

زمان برداشت قارچ دکمه ای

معمولا زمان برداشت قارچ دکمه ای پس از دوره رشد پنجه‌ها (کاشت و باروری) و رشد کامل هیف‌ها در بستر بین 20 تا 33 روز طول می‌کشد که به معیارهای متعددی از جمله کیفیت کمپوست، سویه بذر انتخابی، ایجاد عوامل محیطی مطلوب در سالن‌ها و همچنین اجرای به موقع آن بستگی دارد بنابراین با تهویه مناسب و کاهش دمای محیط، رشد سریع را شاهد خواهیم بود که در طرح توجیهی قارچ دکمه ای تمام این تکنیک ها به تفصیل شرح داده شده است..

از هر تن کود موجود در سالن‌های تولید قارچ بین 25 تا 30 درصد محصول یعنی 220 تا 270 کیلوگرم قارچ درجه یک (با تعیین شرایط فعلی این صنعت در کشور) که متناسب با عملیات اجرایی است بنابراین هزینه‌ها در تولید و فروش محصول به دست آمده در مقادیر زیاد و قیمت محصول رتبه دوم به تولیدکنندگان حداقل 100 درصد سود بابت هزینه‌های انجام شده به همراه خواهد داشت و (لازم به ذکر است که ارقام فوق در شرایط تولید نسبتا مطلوب تلقی می‌شوند).

دلایل خراب شدن قارچ

یکی از دلایل خراب شدن قارچ‌ نگهداری آن در دمای پایین است چون قارچ‌های تازه بسیار فاسد شدنی هستند لذا در تدوین طرح توجیهی قارچ دکمه ای محصولات قارچی به صورت کنسرو قارچ، پودر قارچ، قارچ منجمد و ترشی قارچ وجود دارد که انجماد قارچ از جمله روش‌های فرآوری آن است زیرا کمترین تغییر را در طعم و ارزش غذایی مواد اولیه ایجاد می‌کند و تخریب سریع قارچ‌ها عمدتا به دلیل محتوای بالای آب، فرآیندهای بیولوژیکی، فعالیت آنزیم‌ها و آسیب‌های مکانیکی است.

شدت تنفسی بالای قارچ منجر به ناپدید شدن سریع آن پس از برداشت می‌شود و مهمتر از آن وجود آنزیم تیروزیناز و ترکیبات فنلی باعث قهوه ای شدن آنزیمی در این محصول می‌شود که مهم‌ترین دلیل افت کیفیت است و منجر به کاهش ارزش بازار قارچ می‌شود بنابراین قارچ محصولی بسیار لطیف است و پس از برداشت به تدریج کیفیت خود را از دست می‌دهد چنانچه محصول باید با دقت فراوان برداشت، حمل و نگهداری شود.

وارد کردن هر نوع فشار و ضربه به قارچ باعث قهوه ای شدن کلاهک و کاهش قابل توجه بازارپسندی آن می‌شود برای حفظ کیفیت محصول باید نکات زیر را در هنگام برداشت محصول رعایت کرد و سپس توصیه می‌شود در هنگام چیدن قارچ به فشار وارده به کلاهک توجه شود و از تماس با آن خودداری شود و برای شستن قارچ‌ها آنها را در آب سرد فرو کنید تا ذرات خاک چسبیده به آن جدا شود همچنین طبق طرح توجیهی قارچ مانند هر میوه ای با محلول نمک یک درصد شسته شود.

توجه: نگهداری قارچ در دمای بالا باعث خشک شدن، قهوه ای شدن بافت چرمی، باز شدن درب و بلند شدن ساقه قارچ و در نهایت آلوده شدن آن به باکتری و در این حالت بوی بد قارچ می‌شود به منظور کاهش اثرات حرارت و کمک به حفظ قارچ، معمولا آنها را در کیسه‌های پلاستیکی مخصوص بسته بندی می‌کنند و سطح کیسه را با یک لایه پلی اتیلن (سلفون) می‌پوشانند در ایران قارچ‌ها را معمولا در بسته بندی‌های 200 و 400 گرمی در ظروف یکبار مصرف بسته بندی می‌کنند.

طرح توجیهی قارچ دکمه ای

در تدوین طرح توجیهی قارچ دکمه‌ای که توسط متخصصین مهندسین مشاور پیشرو نوشته شده است این طرح پرورش قارچ بر خلاف روش‌های قبلی متحرک است یعنی به این معنی که تعدادی جعبه به اندازه استاندارد 15*100*50 سانتیمتر به صورت شطرنجی روی هم قرار می‌گیرند که تا فاصله مربع بالا و پایین 35 الی 40 سانتیمتر است بنابراین با استفاده از این روش می‌توان فرآیند تولید قارچ را به گونه ای مکانیزه کرد که پاستوریزاسیون، بسته بندی جعبه، بلانچ، مالچ پاشی و برداشت در کمترین زمان ممکن و با حداقل دخالت انسان با بهترین کیفیت انجام شود.

تفاوت دیگر روش پرورش قارج جعبه ای با قفسه ای در طرح توجیهی قارچ خوراکی نوع پاستوریزاسیون است به این ترتیب که در روش قفسه ای تمامی مراحل کشت از پرکردن بسترها با کود خام تا برداشت در یک اتاق (اتاق کشت) در یک مرحله انجام می‌شود اما در روش جعبه ای جعبه‌ها ابتدا در اتاق مجزا قرار می‌گیرند که محفظه یا تونل نامیده می‌شود سپس به اتاق کاشت منتقل می‌شود جایی که اسفنج گیری، آلودگی و برداشت انجام می‌شود به طوری که میتوان هر سال حداکثر 5 چینی برداشت کرد مهم‌ترین فاکتوری که کشاورز خانگی باید به آن توجه کند، قابلیت حمل جعبه‌ها به گونه ای است که وزن هر جعبه از 45 کیلوگرم بیشتر نشود تا حمل و نقل آن آسان شود.

همچنین با استفاده از این روش کنترل بهداشت و نظافت محیط کاشت و خود جعبه‌ها نیز بهبود می‌یابد تا به دلیل عدم وجود قاب ثابت در اتاق رشد به راحتی تمیز و ضدعفونی شوند و درآمد حاصل از قارچ‌های خوراکی تحت تأثیر عوامل مختلف تولید از جمله سیستم تولید انتخابی، نوع ساخت و مصالح مورد استفاده، پیچیدگی و هزینه ماشین آلات و هواده‌ها و میزان سرمایه اولیه است و نکته آخر اینکه پرورش قارچ معمولا پنج مرحله شامل کوددهی، کاشت، شخم، برداشت، شستشو و بسته بندی تشکیل می‌شود.

⇇ دانلود طرح توجیهی رایگان پرورش قارچ (1402)